11 شهریور، روز ملی صنعت چاپ

یازدهم شهریور برای اهالی صنعت چاپ اهمیت بسیاری دارد چرا که در این روز، صنعت چاپ ایران با بیش از دو سده قدمت دارای هویت شد و «روز ملی صنعت چاپ» نام گرفت. این روز یادآور تلاش مستمر و زحمت مداوم جمع بزرگی از کارگران، صنعتگران و هنرمندان و در یک جمله وامدار تلاش بزرگمردان فرهنگ ایران زمین است.

شاید امروز که به صندلی خود تکیه داده ایم و مشغول دیدن مطالب مختلف در میان پایگاه های اینترنتی هستیم، به باعث و بانی این اتفاق تا به حال فکر نکرده ایم، نیندیشیده ایم که اگر چاپ نبود چگونه دانش ها منتقل می شد. چاپ یعنی زندگی، یعنی حیات، پویایی و تحرک، فکر این که در نبود چاپ جامعه با چه مشکلاتی روبه رو می شود غیرقابل تصور است.
برای چند لحظه به دنیای فاقد چاپ فکر کنید، تصور کنید که محصولی عکس نداشته و بخواهد معرفی شود. اگر چاپ نباشد هیچ کارت شناسایی برای معرفی هویت ما موجود نیست، خبری از اسکناس های رنگارنگ نیست و کتاب و مجله ای چاپ نخواهد شد و اگر صفحات وب را چاپ نوین بنامیم دیگر سرگرمی به نام اینرنت معنا ندارد.

اختراع حروف چاپی، از مهم ترین رخدادهای تاریخ بشریت


یکی از مهم ترین رخدادهای تاریخ بشریت، اختراع حروف چاپی مستقل و دستگاه چاپ بوده است. نخستین بار، یوهانس گوتنبرگ آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی چاپ را اختراع کرد اما در حقیقت اختراع فن چاپ به قرن ها پیش از گوتنبرگ مربوط می شود، شاید وقتی به کتیبه حقوق بشر کوروش هخامنشی نگاه می کنیم نشانه هایی از این صنعت قابل مشاهده باشد.

پیدایش صنعت چاپ در جهان

بسیاری پیدایش نخست این صنعت حیات بخش را مربوط به چین می دانند اما از کجا معلوم که چاپ قرن ها پیش از چینی ها ابداع نشده باشد چرا که جنگ های پی درپی اجازه کاوش را از انسان ها گرفته است و شاید اگر نابودی فرهنگی در جنگ ها نبود امروز مطالبی می توان یافت که چاپ را به ایران نسبت داد. با نگاهی به تمدن تخت جمشید و آثار برجای مانده از شهرسوخته، این فرضیه چندان دور از ذهن نیست.

اگر گوتنبرگ را پدر چاپ دنیا معرفی کنیم در توضیح فعالیت های وی می خوانیم که او روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگ چاپ می کرد. نخستین کتابی که او پدید آورد کتاب مقدس ۴۲ سطری بود. کتاب هایی که در آن زمان به چاپ می رسید به «اینکونابولا» معروف است. ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود ۴۰ سال در عمده کشورهای اروپایی و در شهرهایی مانند ونیز، فلورانس، پاریس و لیون رواج یافت کرد و چاپخانه هایی با این روش به وجود آمد. نخستین بار، یوهانس گوتنبرگ آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی چاپ را اختراع کرد.

پیدایش صنعت چاپ در ایران

نخستین چاپخانه در ایران در شهر تبریز تاسیس شد. عباس میرزا نایب السلطنه، میرزا زین العابدین تبریزی را مامور فراگیری فن چاپ و راه انداختن نخستین چاپخانه در تبریز کرد. میرزا زین العابدین تبریزی در سال ۱۲۳۳ هجری قمری ابزارآلات چاپ حروفی را به تبریز آورده و تحت حمایت عباس میرزا نایب السلطنه که در آن زمان حکمران آذربایجان بود مطبعه کوچکی برقرار کرد.

شاید علت جایگزینی مطبعه سنگی به جای مطبعه سربی این باشد که افرادی، مطبعه سربی و حروف آن را با بدبینی نگاه می کردند و علامت کفر می دانستند یا چون حروف ما پارسی بود با حروف سربی در آن زمان نمی توانستیم تنوع در خطوط داشته باشیم در صورتی که در مطبعه سنگی از خوشنویس ها کمک گرفته می شد.

سرگذشت چاپ در تبریز

پس از تاسیس نخستین چاپخانه در تبریز، نوه حاج زین العابدین (کسی که نخستین چاپخانه سنگی و سربی را در ایران دایر کرد) به نام زین العابدین مطبعه چی که پس از زیارت مکه به نام حاجی حاج آقا معروف و هنگام گرفتن شناسنامه نام علمیه را برخود انتخاب کرد، ماشین چاپی را از اروپا خریداری کرده و از طریق کشور مصر وارد بندر استانبول در ترکیه فعلی کرد و از این بندر توسط چهل گاومیش به تبریز انتقال داد. حاجی حاج آقا علمیه همراه با دستگاه های چاپ سنگی خود هشت تن از متخصصان صنعت چاپ را نیز از کشور آلمان برای نصب و آموزش این دستگاه ها به تبریز آورد.

دختر حاجی حاج آقا علمیه درباره ورود ماشین چاپ به تبریز در کتاب «اولین ها» نوشته حسین امید می گوید: «زمان حمل گاومیش های حامل دستگاهای چاپ از کوچه های تنگ و باریک محله منجم تبریز به اجبار دیوارهای تعداد زیادی از خانه های همسایه ها را فرو ریخته و خراب کردند که حاجی حاج آقا هزینه بازسازی دیوارهای فرو ریخته را نیز متحمل شدند و این گونه بود که چاپ، وسلیه ارتقا فرهنگ و ماشین تولید علم به ایران رسید.»

یهودیان و چاپ

عده ای آغاز چاپ در ایران را در عصر ایلخانیان می دانند، برخی احتمال داده اند که یهودیان پارسی زبان پیش از سایر گروه های پارسی زبان به اهمیت چاپ کتاب پی برده اند و آنان نخستین افرادی بودند که به کار چاپ پرداخته اند.

مسیحیان و چاپ

در سال 1639 میلادی سه کتاب به زبان و خط پارسی از سوی هیات های تبلیغی مسیحی و در باب تبلیغ مسیحیت در لیدن هلند به چاپ رسیده و چاپخانه ای که این کتاب ها در آن چاپ شده ، ظاهرا نخستین چاپخانه پارسی در جهان است. بر اساس مدارک موجود، نخستین کتابی که در ایران چاپ شده ، زبور داوود یا ساغموس است که در 1638 میلادی به زبان و خط ارمنی در 572 صفحه در جلفای اصفهان و به دست کشیشان ارمنی به چاپ رسیده است.

این که ارمنیان ، پیش از دیگر گروه های قومی ـ زبانی ساکن ایران توانسته اند در ایران چاپخانه ای از خود تاسیس کنند و آزادانه به چاپ و نشر منابع مسیحی بپردازند و در میان اقوام جهان مقام پانزدهم را از حیث قدمت چاپ احراز کنند، دلایل بسیاری دارد که مهم ترین آن ، محیط آزاد و تشویق آمیزی بود که به ویژه شاه عباس اول صفوی و فرمانروایان دیگر این سلسله برای آن ها ایجاد کرده بودند. نخستین چاپخانه در ایران در شهر تبریز تاسیس شد

زرتشتیان و چاپ

پیش از این که چاپ در میان زرتشتیان ایران آغاز شود، پارسیان هند در چاپ به پیشرفت های خوبی دست پیدا کرده بودند و کتاب های اوستا را به خط اوستایی و فارسی به چاپ می رساندند. بهترین این کتاب ها «خرده اوستا» و «شاهنامه های چاپ بمبئی» به صورت چاپ سنگی بود که با کیفیت بسیار خوب در بمبئی به چاپ می رسید، در ایران پیش فروش، و پس از آوردن به ایران به خریداران داده می شد. تا این که زنده یاد کیخسرو خسرویانی (راستی) پی برد که حروف اوستایی در ایران قابل چاپ نیست و به دنبال راه اندازی چاپخانه ویژه زرتشتیان افتاد.

خسرویانی توانست نخستین کتاب اوستا و جزوه های دینی زرتشتیان را که خود ناشر آن بود چاپ کند. یکی از کارهای خلاق این فرد نخستین سالنامه زرتشتیان بود که با نام راستی، در ایران چاپ و توزیع شد. راستی در سال 1373 خورشیدی از سوی سازمان تامین اجتماعی به دریافت لوح خوش حساب ترین کارفرما در تهران برگزیده شد. همچنین از پیشگامان تاسیس بنیاد اتحادیه چاپخانه داران تهران به شمار می رفت.

چاپ نوین و مرتضی نوریانی

چاپ ایران با نام مرتضی نوریانی گره خورده و کمتر فردی را می بینید که از صنعت چاپ صحبت کند و نامی از وی نبرد. مرتضی نوریانی سال ۱۲۹۰ خورشیدی در تهران متولد شد.
وی پس از پایان تحصیلات مقدماتی به ایتالیا رفت و با دریافت درجه کارشناسی ارشد، عنوان حسابدار خبره را به دست آورد و با فراگرفتن زبان های فرانسه، ایتالیایی، انگلیسی و آلمانی به ایران بازگشت. نوریانی رشته تجارت خود را به امر چاپ اختصاص داد و با تلاش شبانه روزی و دریافت کمک از کارخانه بزرگ هایدلبرگ در آلمان، صنعت چاپ ایران را نوسازی و بیش از ۸۰ درصد چاپخانه های ایران را مجهز کرد و توانست مدال طلای هایدلبرگ را به دست آورد.

نامگذاری روز ملی صنعت چاپ

با گذشت زمان اهمیت صنعت چاپ بر همه روشن شد، نامگذاری روز 11 شهریورماه به عنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم ایرانیان در سال 1382 و با تلاش اسدالله جامی (مدیر کل وقت دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) انجام شد. در آن زمان اهالی صنعت چاپ به شورای فرهنگ عمومی درخواست دادند و توضیحات بسیاری برای لزوم ورود این روز در تقویم مطرح کردند تا در نهایت این شورا به این جمع بندی رسید که روز ملی صنعت چاپ به رسمیت شناخته شود و این گونه 11 شهریورماه به عنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم نامگذاری شد.

مقوا را دنبال کنید تا با بروز ترین اخبار و تاریخچه صنعت چاپ آشنا شوید.

منبع : برترین ها

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *